ماه همیشه الهام‌بخش انسان بوده است. اکتشافات آینده در قمر سنگی زمین، با مزایای بالقوه‌ای همراه است؛ اما برای پیشگیری از بهره‌برداری غیراخلاقی از ماه، به‌ویژه در رابطه با استخراج منابع طبیعی و استخدام نیروی کار، باید به فکر چاره بود.

چگونگی رفتار انسان با فضا و اجرام فضایی بحث اصلی یکی از زمینه‌های پژوهشی نوظهور با عنوان اخلاق فضایی است. اوی کندال برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۵ در مؤسسه‌ی سامر بیواتنیکز دانشگاه ییل، به تدریس بحث استفاده از اجرام فضایی پرداخت. حالا در سال ۲۰۱۹ و درحالی‌که همگان خود را برای جشن پنجاهمین سالگرد فرود انسان بر سطح ماه آماده می‌کنند، لازم است به چند سؤال در رابطه با مسائل اخلاقی و کاربردهای آینده‌ی ماه اشاره شود.

۱. سکونت انسان در ماه

برخی معتقدند ساخت سکونت‌گاه‌های انسانی روی ماه و اجرام دیگر می‌تواند راه‌حلی برای مشکل افزایش جمعیت زمین باشد. با‌این‌حال مسائلی مثل چگونگی زنده ماندن در ماه و نحوه‌ی برقراری ارتباط بیشتر موردتوجه قرار گرفته است و مسائل اخلاقی تقریبا نادیده گرفته شده‌اند.

از سؤال‌های اخلاقی می‌توان این موارد را مطرح کرد: آیا حقوق ساکنین ماه با همتایان زمینی آن‌ها برابر است؟ آیا تابعیت کودکان متولد‌شده در ماه با والدین زمینی آن‌ها یکسان است یا روی زمین بی‌وطن محسوب می‌شوند؟ آیا فلسفه انسان‌های متولد زمین به‌دلیل کاهش جاذبه در ماه متفاوت خواهد بود و می‌توان آن‌ها را اهالی ماه نامید؟

در چنین شرایطی باید برای نظارت مستقل بر ماه اهمیت قائل شد و به‌این‌ترتیب جامعه‌ای برابر را به وجود آورد. برای مثال، انجمن دهکده‌ی ماه، سازمانی غیردولتی است که فعالیت‌های خود را به احتمال سکونت انسان در ماه اختصاص داده است.

۲.  استخراج معدن در ماه

ماه به‌عنوان موقعیتی برای استخراج معدنی یا ایستگاهی برای عملیات استخراج سیارکی موردتوجه قرار گرفته است؛ مانند تمام پروژه‌های معدنی روی زمین، نگرانی‌هایی در مورد پایداری محیطی وجود دارد و این سؤال مطرح می‌شود که آیا شرکت‌های معدنی می‌توانند از منابع طبیعی فضایی سود ببرند.

همچنین نگرانی‌هایی در مورد قانون‌گذاری ایمنی کارکنان و نحوه‌ی اعمال قوانین در ماه وجود دارد. برای مثال ممکن است معدنچی‌ها از روی اجبار و در جستجوی فرصت‌های شغلی بهتر به این کارها تن دهند. براساس عهدنامه‌ی فضایی سازمان ملل، مصوبه‌ی سال ۱۹۶۷، امکان استعمار و مالکیت اجرام فضایی وجود ندارد؛ بنابراین این سؤال به وجود می‌آید که منابع معدنی اصل عدم مالکیت را نقض می‌کنند؟

همچنین، کشورهایی که این قانون را نپذیرفته‌اند، چگونه در این زمینه قانون‌گذاری خواهند کرد؟ در مورد سازمان‌های خصوصی بین کشوری چه می‌توان گفت؟ در حال حاضر می‌توان گفت در صورت وجود سکونتگاه روی ماه، نباید از منابع ماه برای افراد روی زمین استفاده کرد.

۳. پژوهش‌های پزشکی روی سطح ماه

یکی از ایده‌های پیشنهادی در زمینه‌ی پزشکی فضایی، پرینت سه‌بعدی اعضای بدن در جاذبه‌ی صفر ایستگاه فضایی بین‌المللی است. از طرفی پرینت سه‌بعدی اعضای بدن روی ماه، یعنی جایی که جاذبه یک‌ششم جاذبه‌ی زمین است، می‌تواند گام بعدی در حل مشکل کمبود اعضای حیاتی پیوندی باشد. در چنین شرایطی امکان آزمایش‌های دیگر پزشکی روی سطح ماه وجود دارد.

در اغلب کشورها، قوانین محدودی برای پژوهش‌های پزشکی روی زمین وجود دارد و آزمایش‌های ISS هم زیر نظر شرکای این ایستگاه فضایی انجام می‌شوند؛ اما هیچ سیستم جهانی برای نظارت بر پژوهش‌های پزشکی ماه و تأیید اخلاقی آن‌ها وجود ندارد.

در طول تاریخ پژوهش‌های پزشکی زمینی، بارها حقوق انسان‌ها نقض شده است؛ بنابراین نگرانی در مورد نقض حقوق انسان‌ها در خارج از سیاره‌ی زمین یعنی جایی که نظارت دشوارتر است، افزایش می‌یابد. براساس عهدنامه‌ی فضایی سازمان ملل، بهره‌برداری از فضا باید به سود کل بشر باشد و نباید صرفا به کشورها یا سازمان‌های ثروتمندی محدود شود که توانایی پژوهش در فضا را دارند.

از دیدگاه اخلاقی، بسیاری از منافع حاصل از تعامل انسان با فضا هم می‌توانند به سود انسان‌ها باشند هم به ضرر آن‌ها. به‌عنوان مثال می‌توان به امنیت زیستی، خطر انتقال آلودگی از فضا به زمین و ظرفیت شیوع بیماری در زمین اشاره کرد.

۴. گردشگری روی ماه

یکی از مزایای خصوصی صنعت فضایی یعنی گردشگری فضایی در آینده‌ای نزدیک به یک تجارت لوکس بدل خواهد شد. شرکت‌های گردشگری فضایی در حال حاضر، روی سفرهای توریستی در مدار ماه برنامه‌ریزی می‌کنند. در قدم بعدی هم برای فرود روی سطح ماه برنامه‌ریزی خواهند کرد.

این پروژه‌ها هم مانند استخراج معدنی، نگرانی‌هایی مثل مالکیت و ثبات را به‌دنبال دارند. از طرفی احتمال بروز مشکلات امنیتی و سلامتی هم برای مسافران وجود دارد. بااینکه فضانوردها قبل از رفتن به مأموریت باید در اوج سلامت فیزیکی باشند، اما پیش‌شرط‌های لازم برای سفر گردشگرهای فضایی به ماه هنوز مشخص نیست. آلیس گورمن، باستان‌شناس فضایی استرالیایی، به‌دنبال راهی برای حفظ چشم‌انداز‌های ماه، به‌ویژه محل فرود مأموریت آپولو از آسیب گردشگران است.

۵. استحکامات دفاعی در ماه

نیکولا اشمیدت، دانشمند علوم سیاسی اهل جمهوری چک و تیم او، یکی از مدافعان توسعه‌ی سیستم‌های دفاعی لیزری در نیمه‌ی پنهان ماه هستند. به این صورت قابلیت نابودسازی سیارک‌ها و دنباله‌دارها در مسیر برخورد به زمین فراهم می‌شود. اما در اینجا هم باید به چند سؤال اخلاقی در رابطه با سیستم‌های دفاع سیاره‌ای پاسخ داد. در درجه‌ی اول، چه نهاد یا فردی، تصمیم‌گیرنده‌ی اصلی محافظت از زمین در مقابل برخوردهای احتمالی است؟

برای مثال در صورت امکان انحراف سیارک به یک نقطه از زمین، چگونه باید تصمیم گرفت و از چه نقاطی باید حفاظت کرد؟ و مهم‌تر از هرچیز، چه فرد یا نهادی باید کنترل فناوری دفاع سیاره‌ای را بر عهده بگیرد و چه ضمانتی برای عدم استفاده از آن به‌عنوان سلاح یا ابزار جنگی وجود دارد؟

در این مقاله تنها پنج مورد از نگرانی‌های فعالیت انسان در ماه برشمرده شدند که باید به‌زودی پاسخی برای آن‌ها پیدا کرد. بااینکه حوزه‌ی قانون فضایی به‌سرعت درحال‌توسعه است، اما اخلاق فضایی باید ایمنی، برابری و سودمندی فعالیت‌های فضایی را برای کل کره‌ی زمین ضمانت کند.