رشته مدیریت دولتی

مدیریت دولتی یا اداره امور عمومی (مدیریت عمومی)^[۱] (به انگلیسی: Public Administration) یک رشته دانشگاهی است که به مطالعه نحوه بکارگیری و اجرای علوم اداری (مدیریت اداری)در سازمان‌ها شامل: امور مالی، امور حسابداری و حسابرسی، امور اداری و کارگزینی، امور منابع انسانی، امور پشتیبانی و رفاه، امور برنامه‌ریزی و خدمات، امور تغییر و تحول اداری، امور بیمه ای و تأمین اجتماعی، امور تشکیلات و روش‌ها، امور مالیاتی و بودجه و دیگر امور مرتبط با مدیریت پرداخته و کارمندان را برای اینگونه مشاغل آماده می‌سازد. از طرفی به دلیل وسیع بودن و گستردگی رشته مدیریت دولتی، این رشته به امور تصمیم‌گیری و خط مشی گذاری عمومی و همچنین به امور توسعه و حکمرانی هم می‌پردازد. به عبارت دیگر علم اداره عبارتست از نظام اجتماعی خاصی که بر اساس آن عده ای از افراد بشر به منظور نیل به یک سلسله هدف‌های نسبتاً مشخص با یکدیگر همکاری می‌کنند، بدین معنی که تصمیماتی را اتخاذ می‌کنند و تصمیماتی را به مرحله اجرا و عمل درمی‌آورند.^{[۱][۲][۳][۴]}

طبق تعریف دانشگاه فینیکس ایالات متحده امریکا دانشجویان رشته مدیریت دولتی برای ارتقای مهارت‌های مدیریتی، باید به‌طور مؤثر در یک سازمان عمومی کار کرده و مهارت‌های حل مسئله خود را همراه با ارتباطات، خلاقیت، استفاده از اطلاعات و مهارت‌های مدیریتی بهبود ببخشند.^[۵]

طبق تعریف دانشگاه جرج واشینگتن ایالات متحده امریکا مدیریت دولتی همان رشته مدیریت عمومی یا مدیریت اداری است. فارغ التحصیلان رشته مدیریت دولتی می‌توانند در تمام سطوح سازمان‌های دولتی، انجمن‌های ملی، گروه‌های منافع عمومی، پژوهشگر و مشاور شرکت و همچنین در بخش خصوصی فعالیت کنند. این رشته برای مطالعه مدیریت و خط مشی گذاری در زمینه‌های دولتی و خصوصی و تعاونی‌ها مناسب می‌باشد . هشت زمینه مهم مدیریت دولتی عبارتند از : 1- بودجه و مالیه عمومی (مدیریت امور مالی) 2- فدرال سیاست، سیاست و مدیریت (خطمشی گذاری عمومی) 3- مدیریت بحران و حوادث اضطراری 4- مدیریت پیشرفت و توسعه همکاری‌‌های بین‌المللی 5- مدیریت دولت‌های ایالتی و محلی (مدیریت سازمان‌‌های محلی و شهرداری ها) 6- مدیریت سازمان‌های غیرانتفاعی و غیردولتی 7- تحلیل و ارزیابی خطمشی گذاری عمومی 8- مدیریت سازمان‌های دولتی و خصوصی (مدیریت امور اداری در بخش دولتی و خصوصی) ^[۶][۷]

فارغ التحصیلان رشته مدیریت دولتی (مدیریت عمومی) می‌توانند در خوشه‌های شغلی مانند: امور اداری و مالی، برنامه‌ریزی و خدمات، منابع انسانی، تحول اداری، امور دفتری، تحلیلگر بودجه، روابط عمومی، مدیریت بیمارستان‌ها و خدمات بهداشتی و درمانی، برنامه‌ریزی مالی و بانکداری، مالیه عمومی و بودجه و دیگر مباحث مطرح در امور مرتبط با مدیریت برای سازمان‌های دولتی و خصوصی و همچنین تعاونی‌ها در سطوح محلی، ایالتی، استان، ملی، فدرال و بین‌المللی استخدام شوند.^{[۴][۸][۹][۱۰][۱۱]}

ظهور مدیریت دولتی نوین[ویرایش]

در عصر مدرن امروزی، مدیریت دولتی سنتی جایگاه خود را به مدیریت دولتی نوین (اداره امور عمومی براساس بازار) یا دولت کارآفرین داده است.^[۱۲]

مديريت دولتی نوين يا مديريت گرايی روشی است در جهت تغییر الگوي اداره امور عمومی كه سعي دارد سازوكارهای بخش خصوصی را در بخش دولتي پياده كند. پاليت در سال 1994 جنبش مديريت دولتي نوين را به عنوان سيستم فكري ايدئولوژيك مطرح مي كند كه با ويژگي به كارگيري ايده هاي بخش خصوصي شناخته مي شود . ويرتانن در سال 1996 معتقد بود مديريت دولتي نوين ريشه در ترويج دو جريان مختلف دارد: 1- اقتصاد بنياد گرايی نوين 2- مديريت دولتی نوین مبتنی بر بازار. بطور كلي مديريت دولتي نوين از دو نظريه علم اقتصاد و تجارت شکل می‌گیرد. هر چند بين بخش‌هاي دولتی و خصوصی تفاوت‌هایی وجود دارد، اما می‌توان شباهت‌هایی بین مدیریت بازرگانی (اداره امور خصوصی) و مدیریت دولتی (اداره امور عمومی) پیدا کرد.^{[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]}

بنیانگذاران رشته مدیریت دولتی[ویرایش]

توماس وودرو ویلسون، ماکس وبر و فردریک وینسلو تیلور بنیان‌گذاران رشته مدیریت دولتی شناخته می‌شوند و این رشته با انتشار مقاله ویلسون تحت عنوان «مطالعه اداره» در سال 1887 شروع شد که به عصر تفکیک سیاست از اداره مشهور است.^[۱۷]

ویلسون نوشت:”هدف از مطالعه مدیریت در مرحله اول کشف کردن این است که دولت به درستی و با موفقیت می تواند چه کاری انجام دهد، و در مرحله دوم، چگونه با حداکثر کارایی ممکن و حداقل هزینه پولی و انرژی می تواند این چیزها را درست انجام  دهد.” این کار دشواری است بنابراین، مطالعه مدیریت دولتی به ما کمک می‌کند تا دانشجویان روش‌های مختلف به انجام رساندن این دو هدف به کمک سازمان‌های بخش دولتی، خصوصی و تعاونی‌ها را یاد بگیرند.^[۱۸]

این دیدگاه مبنایی برای جدایی مشهور سیاست از اداره ویلسون بود: «مدیریت ورای فضای سیاست قرار دارد. پرسشهای اداری، پرسشهای سیاسی نیستند. اگر چه سیاست، وظیفه هایی را برای مدیریت تدوین می کند ولی نباید از تغییر در مقاماتش رنج برد» در اثر ویلسون، دو موضوع برجسته به چشم می خورد که به عنوان محوری برای مطالعه مدیریت دولتی در طول تاریخ این رشته، به خدمت گرفته شده اند: جدایی بین سیاست و اداره و جستجو برای اصول مدیریت اداری که می‌تواند در نیل به کارایی سازمان یاری دهنده باشد. از دیگر چهره‌های برجسته در زمینه مدیریت می‌توان به هنری فایول، داگلاس مک‌گریگور، هنری مینتزبرگ، هربرت الکساندر سایمون، التون مایو، هنری گانت، پیتر دراکر، الوین تافلر، کریس آرجریس، فیلیپ کاتلر، آبراهام مازلو، هوارد گاردنر، لوتر گولیک، ماری پارکر فالت، چستر بارنارد،دوایت والدو، فرانک و لیلیان گیلبرت اشاره کرد.^{[۴][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]}

آشنایی با مقطع لیسانس ، فوق لیسانس و دکترای رشته مدیریت دولتی[ویرایش]

لیسانس رشته مدیریت دولتی: لیسانس مدیریت دولتی یکی از مدارک مدیریتی است که آموزش در زمینه مدیریت عمومی (مدیریت اداری) را برای دانشجویانی که علاقمند به کار کردن در سازمان‌های دولتی و خصوصی هستند را فراهم می‌کند، دانشجویان مقطع لیسانس در رشته مدیریت دولتی با زمینه‌هایی همچون اقتصاد، مدیریت و حسابداری، جامعه شناسی، علوم سیاسی، فلسفه و روانشناسی آشنا می‌شوند، برنامه دروس اصلی لیسانس رشته مدیریت دولتی معمولاً شامل درس‌های مرتبط با اقتصاد، مالیه عمومی و بودجه، اصول حسابداری، حسابداری و حسابرسی دولتی، آمار و روش تحقیق، تصمیم‌گیری و خط مشی گذاری عمومی، اخلاق حرفه‌ای در مدیریت، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم، نظریه‌های مدیریت، رفتار سازمانی و مدیریت منابع انسانی است. درجه لیسانس رشته مدیریت دولتی بسیار شبیه درجه لیسانس مدیریت بازرگانی است، با این تفاوت که در مقطع لیسانس، مدیریت دولتی تمرکز کمتری در بازاریابی داشته و بیشترین تمرکز مدیریت دولتی مربوط به تئوری‌های مدیریت و مطالعات اداری و مالی می‌باشد .^[۲۳][۲۴]

فوق لیسانس رشته مدیریت دولتی: فوق لیسانس مدیریت دولتی یکی از مدارک حرفه‌ای مدیریتی است که آموزش در یکی از گرایش‌های‌های توسعه منابع انسانی، طراحی و سازماندهی، تحلیلگر بودجه و مالیات عمومی، خط مشی گذاری عمومی، مدیریت سازمان‌های محلی و شهرداری‌ها، مدیریت پیشرفت و توسعه، مدیریت تغییر و تحول سازمانی و مدیریت رفتار سازمانی را برای دانشجویانی که علاقمند به کار کردن به صورت حرفه‌ای در سازمان‌های دولتی و خصوصی هستند را فراهم می‌کند، برنامه دروس اصلی مقطع فوق لیسانس رشته مدیریت دولتی معمولاً شامل درس‌های نظریه‌های مدیریت پیشرفته، مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته، مدیریت منابع انسانی پیشرفته، تئوری‌های مدیریت دولتی، تحلیل آماری و روش تحقیق پیشرفته و… است.^[۲۵][۲۶]

دکترای رشته مدیریت دولتی: دکترای تخصصی مدیریت دولتی یکی از مدارک تخصصی مدیریتی است که آموزش در یکی از گرایش‌های تصمیم‌گیری و خط مشی گذاری عمومی، رفتار سازمانی، مدیریت منابع انسانی، مدیریت تطبیقی و توسعه را برای دانشجویانی که علاقمند به هیئت علمی شدن در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و یا کار کردن به صورت تخصصی در سازمان‌های دولتی و خصوصی هستند را فراهم می‌کند. دانشجویان دکترای رشته مدیریت دولتی اغلب تمرکز بیشتری بر روی توسعه نظریه‌های مدیریتی و انجام تحقیقات و پژوهش‌های علمی و تخصصی دارند، مقطع دکترای مدیریت دولتی برای افرادی که علاقمند به تبدیل شدن به محققان متخصص و یا به دنبال عضویت در هیئت علمی دانشگاه‌ها هستند، مناسب می‌باشد .^{[۱۱][۲۷][۲۸]}

در ایران[ویرایش]

رشته مدیریت دولتی یا مدیریت عمومی همان رشته اداره امور عمومی می‌باشد که شامل امور اداری و مالی و … می‌شود. این رشته در ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۳۳ با عنوان علوم اداریبا کمک دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و در دانشکده حقوق دانشگاه تهران تشکیل شد. مدیریت دولتی که در گذشته به سبب قدمت زیاد این رشته به‌عنوان اداره امور عمومی شناخته می‌شد، قدیمی‌ترین گروه در رشته‌های مدیریت به‌شمار می‌آید، در فاصله سال‌های ۱۳۳۳ الی ۱۳۴۱ به سبب ایجاد رشته‌های مختلف علوم اداری، این گروه، از رشته علوم سیاسی جدا شده و از سال ۱۴۴۱ تا به حال به‌طور مستقل در دانشکده مدیریت که تا سال ۱۳۷۴ نیز دانشکده علوم اداری و بازرگانی نامیده می‌شد، ارائه شده‌است.^[۲]

بنیان گذاران این رشته در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران را می‌توان دکتر سید مهدی الوانی و دکتر حسن میرزایی اهرنجانی دانست. اشخاصی همچون دکتر سید مهدی الوانی (پدر مدیریت دولتی ایران)، دکتر علی رضاییان، دکتر محمد سعید تسلیمی، دکتر علی‌ اکبر فرهنگی، دکتر علی اصغر پورعزت، دکتر آرین قلی‌پور، دکتر حسن دانایی فرد و دکتر سیدمحمد مقیمی را می‌توان به عنوان استادان معروف مدیریت دولتی در ایران نام برد.

هم اکنون نیز این رشته دارای انجمن علمی حرفه‌ای با مجوز وزارت علوم با نام انجمن علمی مدیریت دولتی ایران است که ریاست آن در حال حاضر با دکتر علی اصغر پورعزت می‌باشد.^[۲۹]

بازارکار و آینده شغلی رشته مدیریت دولتی در ایران : فارغ التحصیلان رشته مدیریت دولتی (مدیریت اداری) می‌توانند مشاغلی از قبیل کارگزینی، کارشناس امور اداری، امور مالی، امور آموزش، امور مالیاتی، امور بیمه ای، امور کارکنان، امور دفتری، امور حراستی، بازرس، کارشناس برنامه و بودجه، خدمات مالی، تشکیلات و روش‌ها، حسابرس مالیاتی، برنامه‌ریزی، تحول اداری، طبقه‌بندی مشاغل، حقوق و دستمزد، برنامه‌ریزی پرسنلی، ارزیابی عملکرد و نظایر آن و قبول مسئولیت در سمت مدیران سطوح میانی و سرپرستی واحدهای اداری و خدماتی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی، شهرداری‌ها و تعاونی‌ها را عهده‌دار شوند. این رشته به دلیل برخورداری از گرایش‌ها و زیرمجموعه‌های گوناگون دارای بازار کار وسیع در بخش‌های دولتی و خصوصی می‌باشد. فارغ التحصیلان این رشته همچنین در زمینه‌های تشکیلات سازمانی، منابع انسانی، مدیریت مالی دولتی، کارشناس بودجه و مالیه عمومی، بانکدار، حسابرس، متصدی جمع‌آوری آمارهای اقتصادی، تحویلدار بانک ،سیستم‌های اطلاعاتی و دیگر مباحث مطرح در مدیریت در سطوح کارشناسی و مدیریتی در بخش خصوصی و دولتی قادر به فعالیت می‌باشند، همچنین فارغ التحصیلان این رشته به خوبی می‌توانند در سطح مدیران اجرایی در سازمان‌های دولتی و خصوصی به کار اشتغال ورزند و یا به عنوان مشاور یا مجری در زمینه سیاست‌گذاری‌های بخش عمومی می‌توانند فعالیت کنند.^[۳۰]